ผญา อีสาน
ผญา คำสอนใจ
ก.ค.
1. คันได้กินลาบซิ้นอย่าลืมแจ่วแพวผัก ได้กินพาเงินพาคำอย่าลืมกระเบียนฮ้าง
2. คันเจ้าได้อยู่ยอดฟ้าผาสาทประดับมุข อย่า ได้ลืมเฮียมทุกข์ผู้ขี่ควายคอนกล้า
3. คันเจ้าได้ขี่ซ้างกั้งฮ่มเป็นพระยา อย่าได้ลืมคนทุกข์ผู้ขี่ควายคอนกล้า
4. คันเจ้าได้ขี่ซ้างกั้งฮ่มสัปทน อย่า ได้ลืมคนจนผู้แห่นำตีนซ้าง
แปล ถ้าได้ดิบได้ดีหรือได้เป็นใหญ่แล้วก็ อย่าได้ลืมผู้คนรอบข้าง
5. เกลี้ยงปากทางไหทางในเป็นปลาแดก เกลี้ยงปากบั้งขังข้อปากกะทอ
6. เกลี้ยงฮอดใบ ใส ฮอดลูก
เกลี้ยง ฮอดเข้าปลูก เกลี้ยง ฮอดเข้าปัดลาน
7. กาบ่มักท่าน้ำสมุทรหลวงกะบ่ว่า กาบ่มักท่าน้ำกะตามถ้อนช่างกา
8. กินแกงแข้คางกะแจปากบ่ลั่น กิน กะท้างคางกระด้างปากบ่เป็นชั้นบ้อ
9. เก้าสิฆ่าสิบสิฆ่าให้เอาแก่นคะยูงตี อย่า ได้เอาบาลีต่อยตีตางฆ้อน
แปล จะฆ่าให้ตายก็ฟาดด้วยไม้ เนื้อแข็ง อย่าตีด้วยความรู้เลย
10. เก้าสิฆ่าสิบสิฆ่าให้เอาแก่นคะยูงตี มา ซ่างเอาหัวใจตีเน่านูมในเนื้อ
ตาย กะบ่ตายแท้พอทรงวิบาก อยากกะ กินบ่ได้คาแค้นคั่งทวง
ขอให้หาหมอส้องทำขวัญให้ แน่ จั่งสิหายพยาธิฮ้ายคายส้องบ่ ให้เสีย
แปล จะฆ่าให้ตายก็ฟาดด้วยไม้เนื้อแข็ง อย่าตีด้วยความรักความสงสารเลย
11. ใจประสงค์สร้าง กลาง ดงกะว่าท่ง ใจขี้คร้าน กลางบ้านกะว่าดง
แปล ถ้าใจสู้ (ขยัน) อยู่กลางป่าดง ก็เหมือนกลางทุ่ง ถ้าเกียจคร้านแม้อยู่กลางหมู่บ้านก็เหมือนในกลางป่า
12. ใจบ่โสดาด้วยเว้าแม่นกะเป็นผิด ใจบ่โสดาดอมเว้าดีกะเป็นฮ้าย
แปล แม้นไม่สบอารมณแล้วจะพูด อย่างไรก็ไม่มีทางถูกใจได้
13. ตีเจ็บแล้วแสนสิออยกะปานด่า แม่น ว่าเว้าจ้อยจ้อยกะปานไม้แดกตา
แปล เมื่อถูกตีเจ็บแล้วจะ ปลอบประโลมปานใดก็ไม่หายเจ็บ
14. อย่าสุไลเสียถิ้ม พงษ์พันธุ์ พี่น้องเก่า อย่าสุละ เผ่าเซื้อ ไป ย่องผู้อื่นดี
แปล อย่าได้ลืมญาติพี่น้องของตัวเอง ไปยกย่องว่าผู้อื่นดีกว่า
15. เชื้อชาติแฮ้ง เหม็นสาบกันเอง ปูสอนปู ให้ย่างตรง ห่อนฤสิทำได้
แปล ตัวอย่างที่เลวหรือจะทำ ให้ผู้อื่นทำดีได้
16. หญิงฮูปฮ้าย ครอง วัตรพางาม ชายฮูบทราม วิชาพาฮุ่ง
แปล หญิงแม้รูปชั่ว แต่จริยาวัตรทำให้งดงามได้ ชายแม้รูปทราม วิชาติดตัวก็ส่งให้เจริญรุ่งเรืองได้
17. ความตายนี้แขวนคอทุกบาดย่าง ไผก็แขวนอ้อนต้อนเสมอด้ามดังเดียว
แปล ความ ตาย ติดตามเหมือนเงาตามตัว ไม่มีผู้ใดหลุดพ้น
18. ไปหาพระให้เอาของไปถวาย ไปหานายให้เอาของไปต้อน
19. เดินทางบ่อสุดเส้น อย่าถอยหลังให้เขาเหยียบ
ตายขอให้ตายหน้า พุ้น เขาสิเอิ้นว่าหาญ
แปล นักสู้ต้องสู้ไม่ถอยให้ตายอย่างวีรบุรุษ
20. คนผู้มีความฮู้ ซูซีเฮ็ดบ่แหม่น
ความฮู้มี ท่อแผ่นฟ้า เป็น บ้าท่อแผ่นดิน
แปล มีความรู้ท่วมหัวแต่เอาตัวไม่รอด
คำผญา ปรัชญาภาษาอีสาน คำสอนเตือนใจ ให้กำลังใจ สู้ชีวิต
21. ให้เจ้าคอยเพียรสร้าง เสมอแตนแปงซ่อ
ให้สร้างก่อสืบไว้ เสมอเผิ้งสืบฮัง
แปล ให้ขยันสร้างตัวเหมือนผึ้งสร้างรัง
22. การงานนี้ อุปสรรคแสนหมู่
เกิดเป็น คนต้องสู้ อย่าถอยร่นหลีกหนี
แปล เกิดเป็นคนต้องหนักเอาเบาสู้
23. บุญ บุญนี้บ่แหม่นของแบ่งได้ ปันแจกกันแหล่ว
บ่อห่อน แยกออกได้ คือ ไม้ผ่ากลาง
คือจั่งเฮากินข้าว เฮากินเฮาอิ่ม
บ่แหม่นไป อิ่มท้อง เขาพุ้นผู้บ่กิน
แปล บุญ ผู้ใดสร้างผู้นั้นได้รับ ไม่สามารถแบ่งปันได้เหมือนสิ่งของ เหมือนข้าวผู้ใดกินผู้นันอิ่ม
24. ไผผู้เฮียนฮ่ำฮู้ วิชาปราชญ์ทางใด
ก็ให้มีใจ จด เผิ่งวิชาที่ตนฮู้
แปล เรียนรู้ให้เชี่ยวชาญเป็นวิชาเลี้ยงตัว
25. ขอให้อดสาสู้ เพียรไปให้ถืกป่อง
คุณ อาจารย์ยกใส่เกล้า คนิงไว้อย่าสิลืม
แปล อดทนสู้ในสิ่งที่ถูกต้อง ยกย่องคุณอาจารย์
26. ให้เจ้าเอาความฮู้ หากินในทางชอบ
ความฮู้มีอยู่แล้ว กินได้ชั่วชีวัง
แปล มีความรู้อยู่กับตัวหากินอย่างสุจริตได้ ชั่วชีวิต
27. คันว่าได้ดีแล้ว อย่าลืมคุณพ่อแม่
เผิ่นหาก เลี้ยงแต่น้อย ถนอมให้ใหญ่สูง
แปล ได้ดีแล้วอย่าลืมบุพการี
28. ตกกะเทินว่าได้เฮียนแล้ว สิเฮียนเหมิดสู่ซ่อง
เฮียนให้ เผิ่นได้ย่อง เหมิดถ้วนคู่สู่แนว
แปล มีโอกาสได้เรียนแล้วต้องเรียนให้รู้จริง ทุกอย่าง
29. ตกกะเทินว่าได้สู้ บ่ถอยหลังให้เขาว่า
นับแต่มื้อสิก้าว ไปหน้าบ่ถอย
แปล เมื่อได้สู้แล้วไม่มีถอยให้ใครดูถูกได้
30. ฝนตกยังฮู้เอื้อน นอนกลางคืนยังฮู้ตื่น
ความทุกข์ ยังฮู้เตื้อง มี ขึ้นเมื่อลุน
แปล ฝนตกยังซาได้ นอนหลับยังรู้ตื่น ความทุกข์ก็มีโอกาสกลายเป็นสุขในวันข้างหน้า (ถ้าพยายาม)
คำผญา ปรัชญาภาษาอีสาน คำสอนเตือนใจ
31. คำสอนพ่อแม่นี้หนักเกิ่งธรณี ผู้ใดยำเยงนบหากสิดีเมือหน้า
แปล ผู้ใดเคารพคำสั่งสอนพ่อแม่จะเจริญก้าวหน้า
32. ยามยังน้อยให้หมั่นฮู้เฮียนคุณ บุญเฮามีสิยศสูงเพียงฟ้า
แปล ตอนนี้เรายังเด็กควรตั้งใจเรียนเข้าไว้
33. ได้ขึ้นเฮือแล้ว อย่าลืมแพป้องไม้ไผ่
ได้เป็นใหญ่แล้ว อย่าลืมข้าผู้พลอย
34. ชาติที่เงินคำแก้ว มันบ่แหม่นของไผ
ผู้ใดมีใจเพียร หากสิหลงหลอนพ้อ
35. ไผผู้มัวเมาคร้าน การงานตั้งต่อ
บ่มีวันสิพบพ้อ เงินล้านค่าแพง
36. ชื่อว่าโลกีย์กว้างเมืองคนมันบ่เที่ยง มัน หากเงี่ยงซ่อยง่อยคือค่อยตลิ่งของ
ลาง เทื่อแนวเด็กน้อยสอนคนหัวด่อน ลางเทื่อลุกไพร่บ้าน สอนท้าวพ่อพญา ก็มี
แปล โลกนี้ไม่เที่ยงหนอ วันนี้ลูกหลานอาจสอนพ่อแม่ พ่อเมืองยังต้องเชื่อชาวบ้าน
37. ชื่อว่าแนวเด็กน้อย ตา กอความคึดหม่อ
ได้กอขอข้อหล่อ ความเว้าผัดอยู่ดาว
38. เด็กน้อยมีความฮู้สองสามความมันก็อ่ง ผู้ใหญ่ฮู้ตั้งล้านก็อำไว้บ่ค่อยไข
แปล ความ รู้มีเพียงน้อยนิด อย่าหยิ่งผยองอวดรู้
39. ชื่อว่าแนวความเว้าของคนมันเกินง่าย
ได้เทิงหงายและคว่ำความเว้าบ่อยู่ความ
เขา ฮักเขาก็ย่อง เขาซังเขาก็ว่า
คือดั่ง บักเค้าเม้า หมาเฒ่าเห่าแต่เขา
คันเฮาทำดีแล้ว เขา ซังก็ตามซ่าง
คันเฮาเฮ็ดแม่นแล้ว หยันหย่อก็ซ่างเขา
เขาสิพากันท้วง ทั้ง เมืองก็บ่เงี่ยง
เขาสิติทั้งค่าย ขายหน้าก็บ่อาย
40. ขุดดินดั้นประสงค์หาแต่บ่อนกิ่ว แนวสิ่วไม้ประสงค์ไง้แต่บ่อนบาง
ผญาคำสอนข้างต้น เป็นภูมิปัญญาของปราชญ์อีสานได้ถ่ายทอดไว้ บ้านมหาหยิบยกมาเพื่อสืบสานให้คงอยู่ต่อไป มิได้เพื่อการค้าแต่อย่างใด
ที่มา : http://www.baanmaha.com
